اهمیت آینده‌پژوهی در نظام آموزش عالی کشور/تدوین نقشه راه آینده پژوهی
درک بهتر از تغییرات در آینده به خصوص برائ دولت‌ها و مراکز کسب و کار ایجاب می‌کند که اساسا موضوع آینده‌پژوهی و بحث همراهی با این تغییرات برائ رسیدن به توسعههمه‌جانبه با نگاه ویژه‌ای دنبال شود زیرا این علم در پیشرفت کشورها بسیار کمک می‌کند و از این منظر ضرورت دارد.
ضرورت پژوهش در آینده تا اندازه‌ای است که آینده‌پژوهی می‌تواند به عنوان یکی از محورهای اصلی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت نیز مطرح باشد، آینده‌پژوهی با رویکرد تمدن سازی اسلامی در کشور ما مطرح است و با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبریبر بحث تمدن‌سازی نوین اسلامی و همچنین پررنگ‌تر بودن مباحث اسلامی در الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت، موضوع آینده‌پژوهی می‌تواند به عنوان یکی از محورهای اصلی این الگو مطرح باشد.
همچنین مقام معظم رهبری در بحث الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت به فعالیت بیشتر جوانان تاکید دارند که آینده‌پژوهی نیز در میان جامعه جوان، دانشجویان و نخبگان مطرح می‌شود و جوانان می‌توانند با کمک اساتید در موضوعات مربوط به الگو نیز موفق باشند.
* آینده پژوهی علم شکل دادن آینده است و ادعای پیشگویی ندارد
فارس: با توجه به اینکه وقوع رخدادها در آینده غیرقابل پیش‌بینی است، پژوهش در مورد آینده چه اهمیتی دارد؟ تفاوت میان آینده پژوهی و پیشگویی در چیست؟
مردانی: آینده قرین به عدم قطعیت است ولی از طریق واقعیاتی که ریشه در قبل و حال دارد می‌توانیم برائ آینده برنامه‌ریزی کنیم.
عدم قطعیت آینده نباید توجیه‌کننده عدم دوراندیشی باشد و برائ پیشرفت در زمینه‌های مختلف به خصوص در مورد علم و فناوری باید دوراندیشی مدنظر باشد.
در مورد آینده هیچ مسئله‌ای به یقین وجود ندارد ولی اصل دیگری هم وجود دارد که بر اساس آن انسان می‌تواند همه چیز را تغییر دهد.
آینده‌پژوهی فراتر از پیش‌بینی است و ادعای پیشگویی هم ندارد بلکه هنر شکل دادن آینده با نگاهی که ما می‌خواهیم، است و سندهای بالادستی هر کشور نیز بر اساس همین علم پیش‌بینی شده و برنامه‌های چند ساله و بلندمدت کشور هم بر همین اساس تنظیم می‌شود.
بحثی هم هست که آینده شناسی را دانش شناخت تغییرات می‌نامند و به همین منظور شناخت آینده از ضروری‌ترین علوم جامعه بشری است.
* همگام شدن با تغییرات روز دنیا از طریق روش‌های سنتی ممکن نیست
فارس: دور اندیشی و برنامه‌ریزی برائ آینده به چه صورت باید انجام بگیرد؟
مردانی: سرعت تغییرات آنچنان سرسام‌آور است که دیگر نمی‌توان برائ همگام شدن با این تغییرات با روش‌های سنتی برنامه‌ریزی کرد و اگر همگام نشویم نیز زیر چرخ عظیم تغییرات خرد می‌شویم.
در قرآن نیز دانشی وجود دارد که با پیش‌بینی عوامل موثر در تغییرات آینده به صورت دوبعدی بتواند آینده را تحت تاثیر عمیق قرار دهد یعنی هم مهار تغییرات را در دست بگیرد و هم جامعه را برائ تغییرات آماده کند.
کشورهایی که این دانش را در دست داشته باشند هم می‌توانند به آینده و جهان مطلوب خود فکر کنند و هم آن را شکل بدهند، کشورها و جوامعی که در این رابطه با نگاه به آینده کار کردند به موفقیت‌های بزرگی دست یافتند.
* اهمیت آینده‌پژوهی در نظام آموزش عالی کشور
فارس: با توجه به ضرورت آینده پژوهی و تربیت کارشناسان متخصص در این زمینه، در نظام آموزش عالی کشور ما چقدر برائ آموزش آینده پژوهی برنامه‌ریزی شده است؟
مردانی: علم آینده‌پژوهی در کشور ما یک علم نوپاست ولی به صورت علم میان رشته‌ای در چند دانشگاه تدریس می‌شود.
رشته‌ای به نام آینده‌پژوهی در نظام آموزش عالی ما وجود دارد که در دانشگاه امیرکبیر،دانشگاه امام خمینی و دانشگاه دفاع ملی در حال تدریس است و دراین رشته کارشناس و متخصص تربیت می‌شوند.
البته در این زمینه هنوز در ابتدای راه هستیم و برائ شناسایی بیشتر این رشته کنفرانس ملی آینده پژوهی را برگزار کردیم.
هدف این کنفرانس، شناسایی و دسته‌بندی قطب‌های علمی آینده‌پژوهی کشور است.
مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۳ مهرماه سال ۹۱ در جمع جوانان خراسان شمالی فرمودند اگر توسعه همه‌جانبه را تمدن‌سازی نوین اسلامی بگیریم هدف انقلاب و ملت تمدن‌سازی نوین اسلامی است، بنابراین توسعه همه‌جانبه زمانی رخ می‌دهد که با نگاه به آینده در راستای تحقق اهداف بیست ساله کشور گام بردارند.
کنفرانس ملی آینده پژوهی نیز در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری برگزار شده است و هدف از برگزاری کنفرانس آینده‌پژوهی این است که موضوع آینده‌پژوهی و آینده‌شناسی به یک گفتمان گسترده تبدیل شود تا بحث توسعه همه‌جانبه که مقام معظم رهبری آن را مدنظر قرار دارند مورد توجه تمام کارشناسان قرار بگیرد.
برگزاری این کنفرانس الگوگرفته از فرمایشات مقام معظم رهبری است، بطوریکه از همان زمان مرکز پژوهشی مدیریت فاتح با دعوت از اندیشمندان، یک شورای سیاست‌گذاری تشکیل داد و از آبانماه سال ۹۱ کنفرانس کلید خورد که شناختی از وضعیت موجود مراکزعلمی و دانشگاهی داشته باشیم و نتایج مطالعات ارائه و همچنین جایگاه قطب‌ها در تولید علم و آینده‌پژوهی ارزیابی شود.
آسیب‌شناسی در ایران و جهان نیز در این کنفرانس انجام و آخرین روش‌ها و دستاوردهای این حوزه شناسایی شد.
همچنین در این کنفرانس ضرورت و کارکردهای آینده‌پژوهی برائ سازمان‌ها و نهادها ترسیم شد یعنی یک هم‌افزایی و هم‌اندیشی به وجود آمد که در نتیجه بین مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی نیز هم‌افزایی صورت بگیرد.
این کنفرانس در هفت محور اقتصادی، علم‌وفناوری، انرژی، دینی، فرهنگی-اجتماعی، سیاست و دفاعی و امنیتی برگزار شده است و دستاوردهای آن به صورت مکتوب منعکس می‌شود تا جهشی در راستای علم آینده‌پژوهی داشته باشیم.
* تدوین نقشه راه آینده پژوهی
فارس: آیا برنامه‌ریزی‌های دیگری نیز برائ توسعه پژوهش در زمینه این علم در نظر گرفته‌اید؟
مردانی: نقشه راه آینده‌پژوهی پس از برگزاری کنفرانس ملی آینده پژوهی جمهوری اسلامی ایران توسط شورای سیاست گذاری کنفرانس آینده‌پژوهی تصویب می‌شود و امیدواریم آینده‌پژوهی به عنوان یکی از محورهای الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت مد نظر قرار بگیرد.
* انتشار یافتن کتاب آینده‌پژوهی با رویکرد تمدن‌سازی نوین اسلامی
فارس: چه برنامه‌های فرهنگی برائ شناسایی بیشتر آینده‌پژوهی به دانشجویان دارید؟
مردانی: با توجه به ضرورت پرداختن بیشتر به علم آینده‌پژوهی استقبال مناسبی از کنفرانس ملی آینده‌پژوهی از سوی اساتید، اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه‌های کشور صورت گرفت و بر این اساس بیش از ۱۴۰ مقاله به دبیرخانه کنفرانس ارسال شد که ۶ مقاله به عنوان مقالات برتر و ۱۵ مقاله نیز به صورت پوستر در کنفرانس ارائه شده است که در نظر داریم دستاوردهای این کنفرانس و نتایج بحث‌ها را به صورت کتابی در ماه آینده منتشر کنیم.
امیدواریم آینده‌پژوهی به عنوان یکی از محورهای اصلی آموزش و پژوهش کشور مد نظر قرار بگیرد.
آفتاب ایرونی را از اینجا دنبال کنید:
